‘God is aanwijsbaar’ – Wijs maar aan dan!

Verslag debat in de VU: ‘Voorbij de verwaarlozing’. Drie stellingen kwamen gisteren aan de orde: Religie is natuurlijk, gezond en nuttig; atheïsten schetsen een god waar niemand in gelooft; God is aanwijsbaar.

In de VU Amsterdam debatteerden Floris van den Berg (directeur van de seculier-humanistische denktank Center for Inquiry Low Countries), Taede Smedes (godsdienstfilosoof en theoloog), Stefan Paas (Bijzonder hoogleraar kerkplanting en vernieuwing VU) en Rik Peels (onderzoeker Abraham Kuyper Center for Science and Religion).

Religie is natuurlijk, gezond en nuttig
Volgens Floris van den Berg (foto: Houtekiet) ben je atheïst als je nadenkt. Misschien is het daarom dat Smedes enigszins aarzelend reageerde op de vraag of hij geloofde. Hij is bang voor vooroordelen, vermijdt liever het woord ‘christen’ – een besmette term. Paas en Peels konden wel gewoon zeggen gelovig te zijn, zonder toelichting overigens.

Van den Berg is op zoek naar een manier om zo snel mogelijk van religie af te komen. Hij schreef er een boek over: Hoe komen we van religie af? Religie is volgens hem een ziekte; het is niet waar, er is geen kennisclaim en leidt tot veel ellende; alsof je gelooft in kabouters. Religie is een obstakel voor de moraal.

Volgens Smedes wordt de natuurlijkheid van religie steeds meer aangetoond in onderzoeken. We hebben er aanleg voor, net als aanleg voor taal. Aanleg na te denken over hoe de wereld in elkaar zit en dat correspondeert met over hoe in religies over God gedacht wordt. Paas stelde dat religie nuttig is: mensenrechten bijvoorbeeld. Vrijwilligerswerk wordt meer gedaan door gelovigen dan door seculieren. De fysieke en geestelijke gezondheid is ook beter, minder depressies en suïcides.

Van den Berg beaamde dat religie nuttig kan zijn, maar hoeft daarom niet waar te zijn. Besnijdenis noemde hij een godschande. Peels reageerde hierop door te stellen dat vooral negatieve zaken rondom religie in het nieuws komen: natuurlijk zijn er uitwassen.

Stefan Paas (foto godgeleerdheid.vu: re) stelde ook dat religie natuurlijk is; aangeboren. Het is niet opgelegd blijkt uit onderzoek. Er is wel het disciplinerende van die aanleg door ouders en cultuur, en religie kan ook ontsporen. Het atheïsme meent dat er geen God is, maar die stelling heeft onvoldoende grond. Volgens Rik Peels (foto: li) wordt niemand als atheïst geboren, atheïsme ontstaat door argumenten. Het komt niet van nature. Smedes stelde dat ook monotheïsme in aanleg bij de mens aanwezig is. Zelfs bij religies is er altijd wel een oppergod. Het ‘spaghettimonster’ noemde hij enigszins spottend een ‘uitvinding’.

Atheïsten schetsen een god waar niemand in gelooft
Volgens Van den Berg zijn er geen goede argumenten voor het bestaan van God. Dus God bestaat niet. We zijn allemaal atheïst. Zelfs gelovigen zijn atheïsten, want zij geloven alleen in hun eigen God, en zijn atheïst wat betreft de God van andere religies, zo stelde hij. Bestaat God? Laat maar zien! Zeg je dat er buiten een eik staat. Laat maar zien, dan geloof ik het. Gelovigen moeten met bewijs komen. Van den Berg stelde cynisch in kabouters te geloven. Aan hen ontleent hij veel. Paas stelde dat er goede argumenten bestaan tegen het bestaan van kabouters. Smedes kon er niet serieus op ingaan. Van den Berg eiste wel respect voor zijn tuinkabouters…

God is aanwijsbaar
Atheïst Van den Berg reageerde op deze laatste stelling onmiddellijk met een laconiek: ‘wijs maar aan dan’. Niemand kon dat. Taede A. Smedes (foto: TAS) vond het lastig. God is niet aanwijsbaar als onze medemens. Voor een gelovige is er veel aanwijsbaar vanuit het perspectief van het geloof. Argumenten vond hij net een gebed. Argumenten zijn ook vaak onpersoonlijk en nietszeggend. ‘Finetuning leidt niet tot christendom.’ Peels vond argumenten een mogelijke eerste stap om je te oriënteren op geloof. Smedes vroeg zich af of geloof dan een keuze is. Smedes vond geloven op basis van argumenten lastig. Tegenargumenten kunnen dan tot crises leiden, je bent immers kwetsbaar voor argumenten die sterker zijn. Geloven is een besef; ook al zijn er argumenten tegen. Stel dat uit onderzoek blijkt dat Jezus nooit heeft bestaan, dan nog kunnen er elementen van geloof overeind blijven. Het besef blijft.

Gemiste kans
Jammer was dat gespreksleider / journalist Nienke Sietsma (‘Ik ga naar de kerk voor mijn werk’) veel te snel – en te veel – het publiek erbij betrok. Door vragen en uitgebreide opmerkingen van het publiek is dit debat niet geworden, wat het had kunnen zijn. Er was maar een uur tijd. De vier debaters kwamen zo niet tot het beloofde ‘stevige’ debat. Een gemiste kans. Wie er niet bij was, wordt wijzer van het boek God bewijzen.

Conclusie
Eigenlijk stal Van den Berg de weinige show die er was. In het nogal magere debat kreeg hij geen duidelijk antwoord op zijn vraag of God bestaat. Als naturalist en atheïst nam hij geen genoegen met filosofische argumenten. Hij vond dat geen wetenschap. Daarmee werd God niet zichtbaar zoals de eik op straat. Hij zocht naar houvast, maar een onzichtbare (transcendente) God waarvan hij niet kan houden als zijn vrouw, daar kan hij ook geen genoegen mee nemen. Zijn kreet ‘Wijs maar aan dan!’ leek regelrecht uit zijn hart te komen. Drie gelovige wijzen bleken niet in staat hun noodzakelijke God aan hem te tonen. De atheïst bleef in de kou achter. Het debat maakte vooral duidelijk dat geloven een geheel andere categorie is dan wetenschap. Geloven zit in de geest, maar in de stof blijkt God (nog) niet te bestaan.

Verslag en foto: PD (Van li naar re: Peels, Smedes, Paas, Van den Berg)