‘We moeten ál het leven op aarde centraal stellen’

Landschapspijn en klimaatstress. We voelen emoties bij de veranderende natuur om ons heen. Milieufilosoof en milieuactivist Glenn A. Albrecht geeft momenteel in Nederland een lezingenreeks over zijn boek Aarde-emoties. Over de emoties die de teloorgang van natuur en veranderende leefomgevingen oproepen. Over een nieuw tijdperk: het Symbioceen, waarin mens, natuur en technologie in balans samenleven en profiteren van elkaars bestaan. Aarde-emoties verscheen in 2019 in tal van talen. ‘Een nieuwe taal voor een nieuwe wereld’.

‘Milieufilosoof Glenn Albrecht onderzocht als docent duurzaamheid jarenlang de relatie tussen ecosystemen en de menselijke gezondheid’

Terrafurie
Het symbioceen moet het destructieve antropoceen opvolgen. In het symbioceen, zegt het boek, hebben we geen last meer van ‘biofobie’ (angst voor het leven), van ‘topoaversie’ (weerstand tegen bepaalde ontwrichte plekken waarvan we ooit hielden), van ‘terrafurie’ of ‘klimaatwoede’.

‘Wanneer we ergens geen taal voor hebben, kunnen we het ook niet beschermen. Filosoof Ludwig Wittgenstein schreef dat de grenzen van onze taal de grenzen van onze wereld zijn. Je zou kunnen zeggen dat ik probeer om de grenzen van onze wereld te verleggen.’
(Glenn Albrecht)


Glenn Albrecht

Troostwee
Onze relatie met de aarde verandert. In Aarde-emoties reikt de Australische denker Albrecht hiervoor nieuwe woorden aan: ‘De wereld verandert sneller dan de taal.’

‘Albrecht beschrijft nieuwe emoties zoals ‘solastalgie’, de ‘troostwee’ die je hebt, terwijl je thuis bent en je vertrouwde leefomgeving wordt vernietigd of in verval is. Dit is misschien wel dé bepalende emotie van de eenentwintigste eeuw.’
(Noordboek)

Paradox
Ondanks gevoelens als ‘solastalgia’ blijft het grootste deel van de mensheid de natuur uitbuiten. Er lijkt dus sprake van een paradox: enerzijds geven mensen om het milieu en anderzijds blijven ze het verwoesten. Voxweb (Magazine van de Radboud Universiteit) vraagt Albrecht hoe hij dat verklaart.

‘Klopt; we hebben inderdaad zulke gevoelens voor de aarde, maar toch vernietigen we haar. Dat komt omdat we afgeleid zijn. Vandaag de dag leven we in een wereld vol leugens. Reclames en marketing zijn groots in hun pogingen om ons af te leiden van de feiten omtrent klimaatverandering.’
(Glenn Albrecht)


‘Er zijn maar twee opties: de dood of een symbiotische relatie met de wereld’
(Voxweb, Glenn Albrecht)

Antropoceen was destructief
De milieufilosoof muntte de steeds meer ingeburgerde term ‘symbioceen’: dat staat voor opnieuw ‘symbiotisch’ leven met de natuur. In het symbioceen leven en werken we samen met alles wat leeft op aarde, zegt de Radboud Universiteit. Radboud Reflects organiseerde afgelopen dinsdag lezingen met Albrecht en andere filosofen.

‘We zien de natuur niet langer louter als gebruiksvoorwerp of als object, maar als een wezenlijke samenwerkingspartner. Het Symbioceen geeft ons weer hoop voor een toekomst waarin we daadwerkelijk samenleven met de natuur.’
(Radboud Universiteit)

Niet louter consument van de aarde
Na zijn lezing over Aarde-emoties sprak Albrecht met filosofen Elize de Mul en Boris van Meurs, met als doel te komen tot een symbiografie: een beschrijving van ons leven in relatie met de natuur in plaats van als louter consument van de aarde.

‘Klimaatverandering, de vernietiging van ecosystemen en mensen die ongelukkiger worden. Het is tijd voor een radicale ommezwaai, vindt de Australische milieufilosoof Glenn Albrecht. ‘We moeten ál het leven op aarde centraal stellen.’
(Trouw)

Bronnen:
* Radboud Universiteit / Voxweb – Milieufilosoof: ‘Er zijn maar twee opties: de dood of een symbiotische relatie met de wereld’
* Filosofie Magazine – Glenn Albrecht: ‘Door klimaatverandering kun je heimwee hebben terwijl je nog thuis bent’
* Trouw – Milieufilosoof Glenn Albrecht: ‘De strijd om klimaatverandering vraagt om nieuwe woorden’
* Aarde-emoties – een nieuwe taal voor een nieuwe wereld | Glenn A. Albrecht | Vertaling: Joris Capenberghs | ISBN 978 94 6471 132 5 | Paperback met flappen| 336 pagina’s | € 34,90 | 01042024 | Noordboek

► Zie ook de nieuwe taal van Glenn Albrecht in: NRC – ‘Ecoparalyse, solastalgie – nieuwe termen in tijden van een klimaatcrisis: Volgens milieufilosoof Glenn Albrecht schieten woorden tekort om te beschrijven over wat er met de aarde gebeurt. Dus bedacht hij nieuwe termen. “We moeten op andere manieren leren praten”.’

Beeld: Cover Aarde-emotie (detail)
Beeld Glenn Albrecht: Brainwash – ► Glenn Albrecht is via livestream aanwezig op het Brainwash Festival oktober 2024 ◄
Beeld aarde: The God who loves © 2024 – Chris Duffett Art

‘Ineens wordt het bewustzijn zich van zichzelf bewust’

Eckhart Tolle parafraseert Jezus als hij zegt: ‘De waarheid maakt vrij’. Die woorden wijzen niet naar een of andere conceptuele waarheid, maar ‘gaan over de waarheid in jouzelf, de waarheid over wie en wat jij bent, een waarheid die elke omschrijving en vorm te boven gaat’. – Tolle, een van de meest inspirerende en visionaire spirituele leraren in de wereld van vandaag, schreef het voorwoord in De diamant in jezelf. Auteur Gangaji (Toni Robertson) is het vrouwelijke en Amerikaanse gezicht van advaita vedanta of non-dualiteit. Met De diamant in jezelf kun je zien dat alles waar je in je leven naar op zoek bent, er altijd ís.

‘Als onzekerheid onaanvaardbaar voor je is, verandert die in angst. Als ze volkomen aanvaardbaar is, verandert ze in toegenomen levendigheid, alertheid en creativiteit’
(Eckhart Tolle)

Oprecht verlangen
‘Als je hoopt op een bepaalde vorm van helderheid, een weids gevoel van gelukzaligheid of zekerheid over jouw opdracht in deze wereld, laat dat dan gaan zodat je simpelweg hier bent. Als je niets hebt, heb je alleen jezelf. En wanneer je werkelijk alleen jezelf hebt, kun je zien wie je waarlijk bent.
Als je vrij wilt zijn, en je geeft dat verlangen geen enkele vorm, je hangt er geen verwachtingen of gedachten aan, maar laat het verlangen er gewoon zijn, openbaart zich in dat oprechte verlangen het hele universum.’
(Uit: De diamant in jezelf)


Gangagi (Toni Robertson)

Een dieper besef
Het gaat niet om iets wat jij over jezelf zou moeten weten, zegt Eckhart Tolle in het voorwoord, maar om een dieper en toch buitengewoon eenvoudig besef, waarbij wie het beseft en wat je beseft tot één samenvloeien.

‘Dan wordt de kloof als gevolg van het ego gedicht en ben je weer heel. Je zou dat besef als volgt kunnen omschrijven: ineens wordt het bewustzijn zich van zichzelf bewust. Wanneer dat gebeurt, kom je op één lijn te staan met de evolutionaire impuls van het universum: gericht zijn op de ontwikkeling van bewustzijn in deze wereld.’
(Eckhart Tolle

Doel menselijk bestaan
🌱 Op aarde kan je dan misschien veel bereikt hebben, maar als je geen weet hebt van deze levende waarheid, vervolgt de spirituele leraar, ben je als een zaadje dat niet ontkiemd is en ga je aan het ware doel van het menselijk bestaan voorbij. 🌱

‘En zelfs wanneer je een leven van louter lijden en fouten hebt gehad, kun je daar alleen door dit besef verlossing van vinden en wat ogenschijnlijk zinloos was in retrospectief een diepe zin verlenen.’
(Eckhart Tolle)

‘Vragen als ‘wie ben ik’ en ‘waar is de stilte’ zijn belangrijker dan het opnemen van
steeds meer kennis of het opdoen van ervaring’
(Gangaji)

Zen, boeddhisme en vipassana
Gangaji is de spirituele naam van de Amerikaanse Toni Robertson die in de jaren ‘80 zen, boeddhisme en vipassana bestudeerde. Zij nodigt je uit om te stoppen met alles wat je van de waarheid weghaalt. In haar boek begint Gangaji met haar levensverhaal, met ‘het gevoel dat er iets ontbrak, dat er iets was dat ze niet had gekregen’.

‘Ik was me er echter van bewust dat ik nog steeds door het leven ging met lijden als basis. Ik had van alles geprobeerd om dat lijden te verlichten: psychotherapie, affirmaties, meditatie, allerlei workshops, helderzienden, astrologie, visualisatie, automatisch schrift, dansen, psychedelica, aan al mijn verlangens toegeven en al mijn verlangens onderdrukken.’
(Uit: De diamant in jezelf)

Bewustwording
Omdat we onszelf ‘gewoon’ vonden, bleef er in onze hersenen en in ons hart een bepaalde deur dicht, zegt Gangaji, een deur naar de waarheid die de kern van alles is.

‘Maar nu is de tijd waarin die conditionering scheuren gaat vertonen. Wanneer je dit leest, ben je je daar al in enige mate van bewust, anders zou je dit boek niet hebben uitgekozen. Dit is een tijd van bewustwording voor gewone mensen. Niet alleen voor hen die onder een uitzonderlijk gelukkig gesternte geboren zijn, maar ook voor doodgewone mensen.’
(Uit: De diamant in jezelf)

Bronnen:
* De diamant in jezelf – Zien wat er altijd is | Gangaji | Ankhhermes | Paperback | 224 pagina’s | € 23,50 | E-book € 14,99 | ‘Dit boek gaat niet alleen over het transcenderen van compulsieve en onbewuste denkpatronen en het einde van het lijden van de mens. Het is een onderdeel van een evolutionaire transformatie van kosmische betekenis: het ontwaken uit de droom van de identificatie met de vorm, de droom van de afscheiding. Dat jij deze woorden leest, is een teken dat jij een wezenlijke rol speelt bij dit grootse avontuur: het collectieve ontwaken.’ (Eckhart Tolle)
* Inspirerend leven: Wat kun je verwachten van spiritueel ontwaken en verlichting en hoe bereik je het? – De diamant in jezelf
* Eckhart Tolle: Over Eckhart Tolle
* ‘Het zo-zijn van dit moment’, en dan? ‘Allow this moment to be’, zegt Eckhart Tolle.

!►Tip: Beluister De Ongelooflijke Podcast van afgelopen nacht. #189: Over (natuurlijk / bovennatuurlijk) bewustzijn, geest, (kwantum)fysica en God. Met filosoof en wiskundige Emanuel Rutten. (NPO1-radio)

Beeld: Detail cover Wat is bewustzijn nou eigenlijk? (Jacob Jolij)
Gangaji: gangaji.org
C.J.Jung: belgercoaching.nl

Internationale vredesconferentie in Luzern nu al mislukt

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is momenteel dé dictator in de wereld. Alleen op zíjn voorwaarden kan over vrede gepraat worden in Zwitserland. Op de conferentie staat Zelensky’s ‘vredesformule’ centraal waarin hij eist: ‘Er zijn géén alternatieven voor dit vredesplan: alleen Oekraïne, het land dat tegen de agressieoorlog van Rusland vecht, kan bepalen hoe een rechtvaardige en duurzame vrede eruit ziet. Daarom kunnen alle initiatieven van andere staten voor een vreedzame oplossing alleen gebaseerd zijn op de Oekraïense vredesformule’.

Gedoemd te mislukken: een internationale vredesconferentie met voorwaarden vooraf

Ontspanning en vrede
European justice? International justice? – Wederom is de diplomatie er niet werkelijk op uit écht in gesprek te gaan, ja, nu juist met Rusland erbij. Zelensky stelt zich met zijn ‘vredesplan’ net zo onverzettelijk op als Poetin. Minister van buitenlandse zaken Wang Yi toont zich dan een diplomaat gericht op ontspanning en vrede bij de ontvangst van Ruslands minister van buitenlandse zaken Sergej Lavrov in Beijing:

‘China steunt een internationale bijeenkomst die wordt erkend door zowel Rusland als Oekraïne, waaraan alle partijen op gelijke voet kunnen deelnemen en vrijelijk kunnen praten over alle vredesoplossingen”.’

Internationaal recht
Dagblad Trouw stelt dat het mooi zou zijn als het lukt de zuidelijke landen in het westelijke kamp te trekken op de conferentie. En hen te laten onderschrijven dat Rusland het internationaal recht schendt. Maar de krant stelt terecht Gaza dan ook aan de orde.

‘Maar dan zal wel hun argwaan opspelen: waarom houdt het Westen Israël uit de wind, dat dat internationaal recht in Gaza óók schendt?’


Gaza

Realiteit…?
‘Volledig losgekoppeld van iedere realiteit’, noemt Ruslands minister van buitenlandse zaken Sergej Lavrov de ‘vredesformule’ van Zelensky. Maar eveneens is Lavrov daar ook van losgekoppeld: hij eist immers, zoals Poetin dat voorschrijft, de erkenning van de Russische annexatie van Oekraïens grondgebied.

Vrede
Wil de wereld echt vrede, dan zal er – hoe moeilijk en ingewikkeld dan ook – een realistische, daadwerkelijke vredesconferentie georganiseerd worden, zonder voorwaarden vooraf, noch van Poetin, noch van Zelensky. Alleen dan laten wereldleiders zien dat zij op vrede uit zijn en niet op vernietiging van miljoenen onschuldigen, doordat politici nog altijd voor oorlog kiezen en niet voor vrede.

Bronnen:
* The official website of Ukraine: WHAT IS ZELENSKYY’S 10-POINT PEACEPLAN?
* Trouw: De grote vraag: zal China er zijn op de vredestop over Oekraïne?

Foto: A destroyed Russian tank was left behind after Russian forces withdrew from the Kyiv region. (Efrem Lukatsky/AP Photo)
Foto Gaza: X – Imtiaz Mahmood
Foto Stop this war:  © ANP / DPA

‘Houd vol, want verdriet heeft niet het laatste woord’

De Australische songwriter en dichter Nick Cave geeft in Geloof, hoop en ravage nieuwe woorden aan (christelijke) mystiek als hij beschrijft hoe hoop te vinden is in de wanhoop. Een boek vol troost, dat hoop wil geven aan wie zelf rouwt: houd vol, want verdriet heeft niet het laatste woord. Cave’s boek is een weerslag van intieme gesprekken met de Ierse zanger, schrijver en journalist Seán O’Hagan.

‘Als Nick Cave reflecteert over de aard van rouw doet hij dat
op werkelijk ontroerende wijze en filosofisch diepzinnig’
(Trouw)

De VPRO noemde Nick Cave vijf jaar geleden al ‘ervaringsdeskundige van het leven’. En The Guardian schreef: ‘Het beneemt je de adem.’

‘Ik ben gaan beseffen dat de wereld niet beheerst wordt door het kwaad, zoals ons zo vaak verteld wordt, maar door liefde, en dat, ondanks het lijden van de wereld, of misschien wel in opstand daartegen, mensen zich om je bekommeren.’
(Nick Cave)

In Geloof, hoop en ravage vertelt Nick over de lockdown:

‘Ik maakte tijdens die coronazomer een rare periode van bezinning door. Ik zal het nooit vergeten: zitten op mijn balkon, eindeloos lezen, heel veel nieuw werk schrijven, het beantwoorden van vragen op The Red Hand Files. Het was een interessante tijd, ondanks het voortdurende gegons van angst en wanhoop op de achtergrond.’
(Nick Cave)


‘Een zeer interessante beschouwing over kunst en de kernwaarden in ons leven.’
(Journalist en muziekliefhebber Leo ‘popprofessor’ Blokhuis)

‘Rouw kan een louterend effect hebben. Hij stelt eisen aan ons. Hij vraagt ons empathie te hebben, begripvol te zijn, vergevingsgezind te zijn, ongeacht ons lijden. Of om onszelf af te vragen: waar dient het allemaal voor? Wat is de zin van dit alles?’
(Nick Cave)

Geloof, hoop en ravage is ‘een klaagzang’, recenseert The Guardian, ‘een feest, een schreeuw, een seculier gebed, een strijdkreet, een meditatie en een voortreffelijke verwoording van de menselijke conditie’.

‘Misschien is God het trauma zelf… Als je rouwt, raak je diep vertrouwd met het besef van de menselijke sterfelijkheid. Je reist af naar een duistere plek en je gaat tot het uiterste in je eigen pijn – je wordt naar de grenzen van het lijden gebracht. Voor zover ik het kan zien, heeft deze plek van lijden een transformerende werking.’
(Nick Cave, in Geloof, hoop en ravage)

Volgens Trouw ontdekte Cave in religie ruimte voor twijfel en mysterie die hij in de seculiere en op ratio gerichte samenleving mist, benoemt stamelend waar hij zelf God denkt te ontwaren, en biecht op dat hij tegenwoordig zelfs op zondagmorgen naar de kerk gaat.

‘Als hij reflecteert over de aard van rouw, bijvoorbeeld, doet hij dat op werkelijk ontroerende wijze en filosofisch diepzinnig.‘
(Trouw)

► Nick Cave is eigenlijk vooral een ‘rockgod’, zo door zijn vele fans genoemd. Samen met zijn band The Bad Seeds heeft hij al vele albums gemaakt. Te zien september 2024 in Ziggo Dome en 30 oktober 2024 in Sportpaleis, Antwerpen. ◄


Nick Cave & The Bad Seeds (Keulen, 2022)

Nick Cave and The Bad Seeds worden beschouwd als een van de beste live acts van dit moment. In het kader van hun aankomende album ‘Wild God’ komen zij naar Amsterdam Ziggo Dome en Antwerpen Sportpaleis . 

‘I never think about how a record is going to go live, it never, ever occurs to me. The lyric writing process is way too hard to take ideas like that into consideration.  But, when I listen to ‘Wild God’ now, I think we can really do something epic with these songs live. We’re really excited about that – the record just feels like it was made for the stage.” 
(Ziggo Dome: Nick Cave over het album)

🎸 The Wild God Tour: Nick Cave and the Bad Seeds: 26 September 2024 – Amsterdam – Ziggo Dome | 30 oktober 2024 in Sportpaleis, Antwerpen 🎸


26 September 2024 – Amsterdam – Ziggo Dome

Bronnen:
* The Red Hand Files (Nick Cave)
* Trouw: Een ontroerend boek van Nick Cave, ooit punkrocker, die nu stamelend over God spreekt
* VPRO: Hoe Nick Cave harten stal door vragen te beantwoorden
* The Guardian: Nick Cave and the Bad Seeds: Ghosteen recensie – de mooiste nummers die hij ooit heeft opgenomen – Volgens Alex Petridis is Cave’s stem rijker dan ooit op ‘dit verbluffende dubbelalbum dat wanhoop tegenover empathie en geloof plaatst’.
* Nick Cave: FAITH, HOPE AND CARNAGE – OUT NOW
* Nick Cave lyrics: Ghosteen
* Ziggo Dome
* OOR 15 maart 2025

* Geloof, hoop en ravage | Nick Cave | Vertaling: Daan Savert | KokBoekencentrum | 320 blz. | € 27,99 | E-book  € 11,99
‘Geloof, hoop en ravage is een betoverend boek over de turbulente levensreis van Nick Cave. Het verkent existentiële vragen over geloof, kunst, muziek, vrijheid, verdriet en liefde en stapt zonder terughoudendheid Cave’s leven in, van zijn vroege jeugd tot het heden, met inbegrip van zijn liefdes, zijn onwankelbare arbeidsethos, de dood van zijn zoon en zijn opmerkelijke metamorfose in recente jaren. Dit boek is een weerslag van intieme gesprekken met journalist Seán O’Hagan en reikt ladders van hoop en inspiratie aan, gebracht door een ware visionair.’ (KokBoekencentrum)

Foto: Ghosteen Ltd – Kunstwerk voor Ghosteen door Nick Cave en de Bad Seeds.
Foto Nick Cave: Keulen (2022) – You Tube (Full Concert – Arlindo Ferreira)

Erasmus’ pamflet ‘Tegen Oorlog’ tragisch actueel  

Als het gaat om een principiële stellingname over oorlog en vrede is het pamflet Tegen Oorlog van filosoof Desiderius Erasmus nog net zo actueel als vijfhonderd jaar geleden. Russen en Oekraïners vermoorden elkaar, terwijl de meeste strijders als kind in de orthodoxe kerk zijn gedoopt. In Europa rond 1500 was iedereen rooms-katholiek: christenen werden aangemoedigd om medechristenen te vermoorden. Broedermoord kenmerkt alle Europese oorlogen tot op de dag van vandaag.

‘We zijn gewend onze ondeugden achter fraaie argumenten te verbergen’
(Desiderius Erasmus)


De Slag op de Witte Berg (1620) in Bohemen die leidde tot de gedwongen rekatholisering van de Tsjechische bevolking

Broederliefde
Onder meer in het pamflet Tegen Oorlog bekritiseert Erasmus (1469-1536) het geweld van kerk en staat. De humanist baseert zich daarbij op de leer van Christus, waarvan hij weinig terugziet in de praktijk van alledag, noch bij de geestelijkheid noch bij de wereldlijke machthebbers. In plaats van volk en vorsten Jezus’ boodschap van broederliefde en geweldloosheid te onderwijzen, neemt de kerk actief deel in het geweld door wederzijds legers en wapenen te zegenen.

Na het einde van de Koude Oorlog leek het Erasmiaanse gedachtegoed in Europa lange tijd dominant, tot Vladimir Poetin de oorlog weer tot onderdeel van zijn politiek maakte. Onlangs bezocht Poetin, na de aanslag in Moskou, een orthodoxe kerk. Bizar, want hij gelooft alleen in zichzelf, en in de even doelloze als zinloze strijd voor een Russisch rijk dat alleen in zijn eigen gedachten bestaat.


Vladimir Poetin en Hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, patriarch Kirill

Broedermoord
Geestelijk leider van de Russisch-Orthodoxe Kerk patriarch Kirill van Moskou steunt, als misdienaar van Poetin, het vermoorden van Oekraïners. Ruslandkenner Helga Salemon van het The Hague Centre for Strategic Studies zei indertijd: ‘In ruil voor geld spreekt Kirill onvoorwaardelijke steun uit aan Poetin’. Niet voor niets noemt Kirill hem sinds het begin van hun aanvalsoorlog op 24 februari 2022 dan ook een ‘Godsgeschenk’. Het idee ‘God is met ons’ heeft deel uitgemaakt van de Russische nationalistische heropleving van Vladimir Poetin, een opschepperij die heiligschennis en onwaar is.

‘Te midden van de wapenen zwijgen de wetten’
(Desiderius Erasmus)

‘Als er rechtsgronden zijn die een oorlog toelaatbaar maken, dan zijn deze van slecht allooi en rieken zij naar een ontaarde Christus, die door wereldse rijkdommen bezwaard is’, schreef Erasmus in 1514 aan abt Antonius van Bergen.’
(Ronald van Raak, hoogleraar Erasmiaanse waarden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, in Filosofie Magazine)

Oorlog als verlengstuk politiek
Oorlog werd destijds gezien als eervol. Erasmus (1469-1536) was de enige in zijn tijd die daartegen protesteerde, schrijft Marjolein Overmeer: ‘Dulce bellum inexpertis, zegt Erasmus in Tegen oorlog: ‘Oorlog is aangenaam voor wie hem niet kent’.

‘Erasmus was een van de eerste filosofen die nadrukkelijk tegen oorlog als verlengstuk van de politiek pleitte. Te midden van de wapenen zwijgen de wetten. (…) Oorlog was slecht voor de handel, zaaide dood, verderf en ziekten en geen onderdaan zat erop te wachten. Glorie op het slagveld was dwaasheid. De schuldigen aan de oorlogsellende moesten goed beseffen dat het volk moest boeten voor hun zucht naar eer, macht en rijkdom.’
(Marjolein Overmeer, in Kennislink, over Erasmus)

Europese grootmachten
De humanist schreef ook Vredes Weeklacht (1517) (De klacht van vrede) voor de vredesbesprekingen die de Europese grootmachten van die tijd gingen houden, maar die op niets zouden uitlopen. Toch had dit boek veel invloed en bereikte het een breed lezerspubliek. Erasmus hield de vorsten (de politieke leiders van zijn tijd) voor waarom oorlog onzinnig is, met argumenten die voor ons nog altijd heel herkenbaar zijn.

‘In De klacht van vrede voert Erasmus de vrede op als een allegorische figuur, en laat haar haar eigen zaak bepleiten. Eenzelfde soort procedure past Erasmus ook toe in Lof der zotheid van 1511, waarin hij onder het mom van zotheid vele wantoestanden in kerk en klooster hekelt. Hier klaagt de vrede dat ze ‘door alle volken verstoten en versmaad wordt, terwijl de vrede toch de bron van alle goede dingen onder de hemel en op aarde is’.’
(dbnl)

‘De vechtpaus’
Erasmus schreef behalve Tegen oorlog, ook Adagia: een verzameling Latijnse en Griekse uitdrukkingen waarin hij uitgebreid de spreuk Dulce bellum inexpertis bespreekt. In Iulius exclusus zet Erasmus Julius II (‘de vechtpaus’) post mortum te kijk. De elite en de geestelijken, de heersende standen van zijn tijd, maakten er, volgens Erasmus, een potje van.

‘Julius II
Moge Julius [Het pontificaat van Julius II duurde van 1506 tot 1513] zijn krijgsroem, zijn overwinningen en schitterende triomftochten voor zichzelf behouden. Of zij een christelijk paus sieren, vermag ik niet te beoordelen. Ik zeg alleen dit: zijn roem, hoe groot die ook was, berustte op het leed en de dood van ontelbaren.
(Erasmus, in Tegen Oorlog)


Paus Leo X (‘de vredespaus’)

‘Leo X
Maar de vrede die Leo [Het pontificaat van Leo X, de (‘vredespaus’) duurde van 1513 tot 1521] de wereld heeft teruggeven zal hem een veel waarachtiger roem schenken dan Julius door zijn talrijke oorlogen, allerwegen gevoerd, hoe manhaftig ook begonnen en hoe fortuinlijk ook beëindigd.’
(Erasmus, in Tegen Oorlog)

Bronnen:
* Tegen Oorlog – Dulce Bellum Inexpertis | Desiderius Erasmus | Bewerking en heruitgave 2022, 2023 | Paperback | 72 pagina’s | Vertaling Nico Van Suchtelen | Bewerking Sieuwert  Haverhoek | Vrije Uitgevers / Mastix Press | € 7,50 | Eerste uitgave: Erasmus Against War, The Merrymout Press, Boston, 1907     
* Kennislink: April, maand van de filosofie, thema Schuld en Boete. ‘Oorlog is mooi voor wie hem niet kent’ (2024, Marjolein Overmeer)
* Filosofie Magazine: ‘Te midden van de wapenen zwijgen de wetten’ (2003, Ronald van Raak)
* Canon van Nederland, herijkt in 2020: Erasmus

Beeld: Cover (detail) van Weg met oorlog– Het onstuitbare pacifisme van Erasmus
Beeld: De Slag op de Witte Berg (1620) in Bohemen – Een van de beslissende veldslagen tijdens de Dertigjarige Oorlog die uiteindelijk leidde tot de gedwongen rekatholisering van de Tsjechische bevolking. (Pieter Snayers (1592-1667), olie op canvas – exhibition catalogue CD The Winter King – public domain)
Beeld Vladimir Poetin / Hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, patriarch Kirill: 2018, asianews.it
Beeld Paus Leo X: Galleria degli Uffizi

‘Het universum is wat niet groter gedacht kan worden’

HET ABSURDE UNIVERSUM, van Patrick Chatelion Counet, zullen veel lezers als overrompelend en absurd ervaren. Consequent ironisch schrijft de wetenschapsfilosoof en theoloog over ‘wetenschap’ en mystiek. ‘Wetenschap’ tussen aanhalingstekens want voor hem is wetenschap veelal fictie en fantasie. Toch is het een in alle opzichten uiterst boeiend essay, waarin de auteur bij wijze van samenvatting ‘in het besef dat ik daarmee het geloof in de wetenschap van velen ondermijn’, 95 absurdistische stellingen aan ‘de poort van het huidige wetenschapsgebouw’ spijkert. ‘God is een absurdum in het kwadraat’.

‘Dit boek is een uitnodiging om het mysterie te omarmen en te erkennen
dat geloof voortkomt uit het besef van het onverklaarbare’
(Het absurde universum)

Leibniz
Het absurde universum zag 7 maart 2024 het licht. De auteur heeft ‘absurd’ in zijn boek ‘zo eenvoudig als maar kan (sic) gedefinieerd als iets-wat-niet-kan’. Hij parafraseert wiskundige en filosoof Leibniz als hij zegt, dat het absolute weten stukloopt op de absurditeit dat dit universum – tegen alle logica in – er is, omdat het logischer ware geweest indien er niets was.

‘Het universum kán niet. Hetzelfde geldt voor God. Hij is hooguit de verdubbeling van het probleem: of hij is uit het niets voorgekomen of hij bestaat van eeuwigheid – beiden kunnen niet, dus God kan niet. Toch is er nog hoop voor God, want als iets wat onmogelijk is, toch bestaat – het universum -, waarom God dan niet?’
(Chatelion Counet)

Anselmus
Natuurlijk haalt de auteur Anselmus erbij. Anselmus van Canterbury voor wie ‘God een vat vol tegenstrijdigheden’ is, en ‘tegelijk het onwrikbare uitgangspunt waarover men kennis en inzicht dient te verwerven’. In 1077 formuleerde de middeleeuwse theoloog een definitie van God. Voor Chatelion Counet geldt de uitspraak van Anselmus: ‘God is wat niet groter gedacht kan worden’ met enige (atheïstische) aanpassing ook voor het universum:

‘Mutatis mutandis: het universum is wat niet groter gedacht kan worden.’
(Chatelion Counet)


Anselmus van Canterbury

Anselmiaans-nostalgische God
Chatelion Counet stelt over de theorie van parallelle universa dat die inhoudt dat er naast het onze nog andere universa bestaan.

‘Maar dan nog lachen we met de theoloog uit Canterbury al deze universa in hun gezicht uit omdat ze binnen het ene totaal vallen dat we anselmiaans-atheïstisch universum noemen of anselmiaans-nostalgische God!’
(Chatelion Counet)

Kosmologie
Chatelion Counet filosofeert er ironisch op los, en stelt dat als er iets vóór de oerknal bestond, dit eveneens tot het anselmiaanse universum behoort.

‘Kosmologie is geen natuurkunde. Kosmologie is logica en theologie.’
(Chatelion Counet)

Een voortdurend NU
Onder een artistieke weergave van Einsteins gedachte-experiment over relativiteit, is onder meer zijn commentaar:

‘Ik help u uit de droom: Einstein relateert (dat is de betekenis van relativiteit) waarneming aan de snelheid in het inertiaalstelsel* van de waarnemer, maar dat neemt niet weg dat alles in het heelal sequentieel simultaan gebeurt. Eenvoudiger gezegd: er is (‘is’ in de zin van zijn en bestaan) geen verleden en toekomst. Er bestaat alleen een voortdurend NU, een simultaan heden. Ook al kunnen u en ik dat niet gelijktijdig waarnemen.’
(*Intertiaalstelsel: een assenstelsel dat met constante snelheid voortbeweegt, of stilstaat, PD)


Patrick Chatelion Counet – ‘Wij scheppen een universum naar ons eigen beeld’

Het kind van de theologie
De auteur noemt zijn boek filosofisch. ‘Over wetenschap. Over wat we weten, denken te weten en niet weten’. Met veel toepasselijke, originele foto’s met bijschriften en schema’s. En ruim vijftig bladzijden bibliografie en dito eindnoten. Met ook weer absurde en ironische verwijzingen, zoals naar Herman Finkers, waarmee Chatelion Counet het hoofdstuk Fysica, het kind van de theologie begint.

‘Vóór God was er niets, en Maria is zijn moeder.’
(Herman Finkers)

Geloof dat begrip zoekt
De auteur zegt de oude kerkvaders niet te begrijpen als zij zeggen dat God zonder oorsprong is. Begrijpen is onmogelijk, je kunt hooguit geloven dat het waar is. En zo komen we uit bij weer andere adagia van Anselmus die de auteur verder uitwerkt in het hoofdstuk Geloof dat begrip zoekt. Geloof ligt naast wetenschap, geloof in big bang naast God.

‘Uiteraard mag je ten eeuwigen dage naar bewijs en begrip blijven zoeken, maar je geraakt nooit verder dan het anselmiaanse fides quarens intellectum: geloof dat naar begrijpen zoekt.’ (…) Of credo ut intelligam: dat betekent dat men ‘gelooft opdat men tot begrip moge komen.’
(Chatelion Counet)

Het absurdum
Logica (en wiskunde) noemt de auteur het instrument waarmee we naar de werkelijkheid kijken. Volgens hem bezitten we niets dan logica en daarmee zien we het grootste deel van de werkelijkheid.

‘Wanneer de logica ons naar gebieden brengt waar we met ons verstand niet meer bij kunnen – ‘oneindigheid’ of ‘niets’, of dingen buiten ruimte en tijd, of nieuwe universa (achter of ín zwarte gaten), of in de tijd terugreizende antideeltjes – dan betreden we het terrein van het absurdum.’
(Chatelion Counet)

Wij zijn een zin- en betekenisgevend wezen
Voor de mens is het onmogelijk geen orde of patronen te zien. Onze geest, zegt Chatelion Counet, creëert overzichtelijkheid en werkelijkheid. Niet in de filosofisch-idealistische zin: er is daar iets, out there (but not the truth).

‘We creëren werkelijkheid in semiotische zin. Wij zijn een zin- en betekenisgevend wezen (homo semioticus). Achter onze betekenisgevende theorieën, beelden, voorstellingen, verschuilt zich iets wat we nooit zullen kennen (ignorabimus). Wij géven de werkelijkheid betekenis (religieus, wetenschappelijk). Het is een misverstand te denken dat de werkelijkheid betekenis bezit of hééft, en dat we die ontdekken. Zonder ons heeft niets betekenis – en omgekeerd: op zichzelf bestaat er geen betekenis.’
(Chatelion Counet)


Heino Falcke

Het ‘fotogenieke gat’
Het ‘fotogenieke gat’ van hoogleraar astrodeeltjesfysica en radioastronomie Heino Falcke: het bewijs van het bestaan van een zwart gat, geleverd in de vorm van een foto, vindt de auteur verbijsterend. Dit kan helemaal niet, want uit een zwart gat ontsnapt geen licht en kan niet gefotografeerd worden. ‘Zo’n vage afbeelding waarin men van alles kan zien’.

‘Het is een computercompilatie, die met behulp van kunstmatige intelligentie fotonen per golflengte, radiogolven en andere data analyseert en deze tot een ‘ingekleurde foto’ componeert. (…) Een serieuze bedenking bij de afbeelding is dat het licht dat men waarneemt niet de waarnemingshorizon van een zwart gat is (het gat zelf is sowieso onzichtbaar), maar ander omgevingslicht. Het licht en de radiogolven kunnen voor hetzelfde (dure) geld afkomstig zijn van andere sterren, objecten en nevels in het gefotografeerde gebied en zelfs van sterren achter dat gebied.’
(Chatelion Counet)

Geen bewijs voor de oerknal
Als laatste voorbeeld van het absurde universum van Chatelion Counet nog even over ontstaan en herkomst van de maan, waarover in de wetenschap volgens de auteur nog steeds geen algehele consensus bestaat.

‘Ontstaan en oorsprong van de rest van het heelal vormt evenwel geen probleem. De oerknal kan ook buiten de wetenschap op brede consensus rekenen. Hoe groot deze consensus ook is, bewijs voor de oerknal is er niet. Het is een geloof.’
(Chatelion Counet)

Bron:
Het absurde universum – Hoe de wetenschap stukloopt op de ongrijpbare werkelijkheid | Patrick Chatelion Counet | VBK Media | KokBoekencentrum | 352 pagina’s | € 27,99 | E-book € 14,99

Gerelateerd:
* En God ontstak de Oerknal – Er was eens… in het TijdRuimteloze, God, die besloot samen met miljarden engelen de kosmos te scheppen. (2015)
* ‘God is veel groter dan je kunt denken’ – De foto van het zwarte gat voelde voor Falcke alsof hij keek naar ‘de poorten van de hel’, naar ‘het einde van ruimte en tijd’. (2021)
* De duizelingwekkende diepten in de kwantumfysica – ‘Het lijkt dat men bestanddelen heeft gevonden van wat men vroeger ‘geest’ noemde.’ (2022)

Noot van de redactie: Met dank aan KokBoekencentrum die GODENENMENSEN een recensie-exemplaar van Het absurde universum toestuurde. – Binnenkort verschijnt – na bovenstaande eerste indruk van dit essay – de recensie op GODENENMENSEN.

Beeld: Wereldschildpad Atuin de Grote (Hebban.nl)
Beeld Anselmus: Bibliotheek Brugge
Foto Patrick Chatelion Counet: De Brug Nijmegen 
Foto Heino Falcke: Bert Beelen (De Gelderlander)