Wat moeten wij doen om de spirituele wortels van onze liberale democratie te hervinden? Waartoe moeten wij ons wenden? Kunnen wij inderdaad hiervoor terecht bij rabbijn Jonathan Sacks (1948 – 2020) die na lezing en overdenking van de Tora antwoord vond op deze vragen? Beetje – te laat nu? – om Sacks’ politiek-filosofische commentaren te lezen, maar in zijn vijfdelig standaardwerk over de boeken van Mozes ‘gaat een wereld voor je open’, belooft Trouw. Sacks legt daarin verbanden met de Tora als geheel, met filosofie en wereldgeschiedenis, én met ons persoonlijke leven.
Populistisch PVV heeft zijn extreemrechts gedachtegoed alvast koud gezet
Deuteronomium, boek van de samenleving (maart 2024) kwam als vijfde boek uit in het standaardwerk. De boodschap hiervan noemt Trouw ‘heel Jezus-achtig – en inderdaad, waar zou die zijn motto ‘de liefde is het hart van de wet’ nou zelf geleerd hebben?’.
Europa ‘veiliger en sterker’?
‘Gefeliciteerd, Geert!’. Orbán juicht op X als dat ene lid van de PVV laat weten dat in Nederland ‘de zon weer gaat schijnen’. “Ik verheug me erop samen met jou Europa veiliger en sterker te maken.” Europa zelf slaat echter de schrik om het hart door de samenwerking van NSC, VVD en BBB met de populistische PVV, die zijn extreemrechts gedachtegoed alvast koud heeft gezet.
Bij ‘de grootste regeringspartij van Nederland’, zoals de PVV-voorman nu al steevast zegt, ‘draait het nog altijd veel om één man’, meldt de Volkskrant. Eén man… waarom doet me dat toch aan dictators denken? Sheila Sitalsing in dezelfde krant in haar essay: ‘Doorgaans weldenkende mensen zijn massaal de fuik van Wilders ingezwommen’.
Jonathan Sacks
‘Nooit meer onderdrukking!’
In zijn leven was rabbijn Sacks theoloog, filosoof, politicus, én auteur van onder meer Niet in Gods naam (2016) tegen het misbruik van religie voor geweld en pleit voor liefde als tegengif. Een aanklacht tegen het misbruik van Gods naam ter rechtvaardiging van geweld. In Deuteronomium speelt dit motief weer door, als Sacks schrijft over samenleven.
‘Samenleven betekent: Niemand mag vergeten worden, en niemand staat boven de wet. Iedereen plukt de vruchten van de welvaart, en iedereen draagt zorg voor zijn naaste en voor de samenleving als geheel. Nooit meer slavernij, nooit meer onderdrukking!’
(Uit: Samenvatting Deuteronomium)
Mozes
Liefde als het hart van een rechtvaardige samenleving
Deuteronomium is het boek waarin Mozes, aldus Wolter Huttinga, op de grens van het beloofde land, de wet van God nog eens goed voorhoudt aan het volk van Israël en waarin de thema’s uit de vorige bijbelboeken magistraal bijeenkomen. Heeft dat ene ‘joods-christelijke’ PVV-lid ooit kennisgenomen van de wet van God, de Tora of genoemde – nu complete – standaardwerken van Sacks? Waarschijnlijk niet.
‘Vergeet nooit, zegt Mozes, dat jullie zelf slaven in een vreemd land zijn geweest. Laat die herinnering jullie leven met God en met elkaar bepalen. Meer dan een herhaling van allerlei strikte regels en verordeningen is Deuteronomium een boek over liefde als het hart van een rechtvaardige samenleving.’
(Huttinga, Trouw)
Uitdaging
In de recensie van Trouw schrijft Wolter Huttinga dat er vele mooie zinnen, ‘pareltjes’, te vinden zijn in Deuteronomium. Onderstaand pareltje is inderdaad een heel sterke in deze tijd van wereldwijde crises. Kan Europa het hoofd bieden aan de uitdagingen van nu?
‘De hamvraag is niet of een natie een crisis kan overleven, maar of zij een gebrek aan crises kan overleven. Kan zij sterk blijven in tijden van welvaart en overvloed, macht en prestige? Dat is de uitdaging waaraan geen enkele beschaving in de geschiedenis het hoofd heeft kunnen bieden. Laat het niet zover komen, zegt Mozes.’
(Uit: Deuteronomium, geciteerd door Wolter Huttinga, Trouw)
Europese afspraken zijn nodig in een wereld vol grensoverschrijdende problemen, zegt Hendrik Vos, politicoloog aan de Universiteit Gent en auteur van het boek Dit is Europa, een geschiedenis van de Unie.
‘De economische crisis van de jaren tachtig leidde tot de interne markt, de migratiecrisis van 2015 tot het migratiepact, de Russische dreiging tot meer samenwerking op het gebied van veiligheid. “Zo gauw radicaal-rechtse partijen worden geconfronteerd met bestuurlijke verantwoordelijkheid, zullen zij zich anders gaan gedragen”.’
(Hendrik Vos, de Volkskrant)
◘ Europese verkiezingen: 6 juni 2024 ◘
Deuteronomium. Boek van de samenleving – Vijfdelig standaardwerk met themaregister | Jonathan Sacks | Skandalon | 1856 blz. | € 125,00 in plaats van € 165,91 | Jonathan Sacks was opperrabbijn van het Verenigd Koninkrijk, lid van het Britse Hogerhuis en auteur van vele boeken. Zijn inhoudelijke bijdrage bevond zich steeds op het snijvlak van politieke filosofie, democratie en religie. Als joods religieus leider was hij een graag geziene publieke intellectueel.
Bronnen:
* Skandalon: Deuteronomium. Boek van de samenleving (maart 2024)
* Trouw: De Tora leest als een manifest voor een liberale democratie (Wolter Huttinga, @Trouwrelfil, 17 april 2024)
* Trouw: Zenuwen in Brussel om coalitieakkoord. Kunnen fracties nog wel samenwerken (Romana Abels, 17 mei 2024)
* de Volkskrant: Doorgaans weldenkende mensen zijn massaal de fuik van Wilders ingezwommen (Essay, Sheila Sitalsing, 18 mei 2024)
* de Volkskrant: Radicaal-rechts wil de EU van binnenuit omvormen tot een ‘Europe à la carte’ (Peter Giessen,19 mei 2024)
Beeld: The Rabbi Sacks Legacy
Foto: Oliver Sacks (Detail boek Een gebroken wereld heel maken)
Schilderij Mozes: José de Ribera (1638), olieverf op canvas, National Museum of San Martino (via wikimedia commons)